Η υπεροχή της ελληνικής παιδείας έναντι της εβραϊκής
Στο πολύμορφο έργο του Ιουλιανού (λόγοι, επιστολές, εριστικά συγγράμματα), το μεγαλύτερο μέρος του οποίου προέρχεται από την περίοδο άσκησης των αυτοκρατορικών καθηκόντων (361-363 μ.Χ.), ανακλάται η πνευματική του εξέλιξη που τον οδηγεί στην απόρριψη του Χριστιανισμού και στην προσήλωση στη νεοπλατωνική φιλοσοφία.
Ανιχνεύεται επίσης η θεωρητική θεμελίωση των μεταρρυθμιστικών μέτρων που πήρε προς όφελος της παλαιάς θρησκείας και εις βάρος της καθολικής επικράτησης του Χριστιανισμού.
Ως προς το ύφος το έργο του χαρακτηρίζεται από το πλήθος των απηχήσεων της κλασικής λογοτεχνίας, ενώ η αξία του ως ιστορικής πηγής έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι παρέχει ζωντανή εικόνα των ιδεολογικών συγκρούσεων της εποχής.
Τα αποσπάσματα του έργου Κατὰ Γαλιλαίων που γνωρίζουμε, προέρχονται από το Κατὰ Ἰουλιανοῦ σύγγραμμα του Κυρίλλου επισκόπου Αλεξανδρείας, ο οποίος γύρω στο 440 μ.Χ., επιχειρώντας να το αναιρέσει παράγραφο προς παράγραφο, παραθέτει μεγάλο μέρος του.
Στο συγκεκριμένο κείμενο ο Ιουλιανός επιχειρεί εκτεταμένο λογικό έλεγχο των βιβλίων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, προκειμένου να επιτύχει τον βασικό του στόχο, δηλ. να δείξει την ανωτερότητα του ελληνικού πολιτισμού έναντι της χριστιανικής θρησκείας. Σχετική είναι και η επιδίωξή του στο απόσπασμα που ακολουθεί: να αποδείξει την υπεροχή των ελληνικών γραμμάτων έναντι των εβραϊκών.
ΚΕΙΜΕΝΟ:
"...[53] Αλλά μήπως η οργάνωση του κράτους και η μορφή των δικαστηρίων, η χρηστή και συνετή διοίκηση των πόλεων, η πρόοδος των επιστημών και η καλλιέργεια των ελευθερίων τεχνών, μήπως όλα αυτά δεν βρίσκονταν στους Εβραίους σε άγρια και βαρβαρώδη κατάσταση;
Παρά ταύτα ο άθλιος Ευσέβιος1 διατείνεται πως έχουν και αυτοί κάποια ποιήματα σε εξάμετρους στίχους. Επιδιώκει μάλιστα με ζήλο να αποδείξει ότι αναπτύχθηκε στους Εβραίους και η μελέτη της λογικής, το όνομα της οποίας το έχει ακούσει από τους Έλληνες.
Ποιο είδος όμως ιατρικής τέχνης έκανε την εμφάνισή του στους Εβραίους, όπως στους Έλληνες η ιατρική του Ιπποκράτη και μερικών άλλων σχολών που ακολούθησαν χρονικά; [54] Συγκρίνεται ο "σοφότατος" Σολομών με τον Φωκυλίδη ή τον Θέογνη ή τον Ισοκράτη2 από την πλευρά των Ελλήνων; Από πού και ώς πού;
Αν συνέκρινες έστω τις παραινέσεις του Ισοκράτη με τις Παροιμίες εκείνου, θα κατέληγες, είμαι βέβαιος, στο συμπέρασμα ότι ο υιός του Θεοδώρου3 είναι ανώτερος από τον "σοφότατο" βασιλέα.
«Ο Σολομών όμως», απαντά, «είχε εντρυφήσει και στη θεουργία».4 Και λοιπόν;
Μήπως και αυτός δεν ελάτρευσε τους δικούς μας θεούς εξαπατημένος, καθώς λένε, από τη γυναίκα του;5 Οποία υπεροχή! Τι πλούτος σοφίας! Δεν κατανίκησε την ηδονή και τον παραπλάνησαν τα λόγια μιας γυναίκας!
Όμως αν εξαπατήθηκε από μια γυναίκα, μην τον χαρακτηρίζετε σοφό.
Αν πάλι είστε πεπεισμένοι ότι ήταν σοφός, μη θεωρείτε ότι εξαπατήθηκε6 από μια γυναίκα, αλλά ότι, ακολουθώντας τη δική του κρίση και σύνεση και τη διδασκαλία που του φανέρωσε ο θεός, ελάτρευσε και τους άλλους θεούς.
Γιατί ο φθόνος και ο ζήλος ούτε καν τους πιο ενάρετους ανθρώπους δεν πλησιάζουν -πόσo μάλλον απέχουν από τους αγγέλους και τους θεούς.
Ασχολείστε ως εκ τούτου με επιμέρους δυνάμεις,7 τις οποίες ασφαλώς και δεν θα έκανε λάθος κανείς, αν τις αποκαλούσε δαιμονικές.
Γιατί σ᾽ αυτές βλέπει κανείς έπαρση και ματαιοδοξία, ενώ στους θεούς δεν υπάρχει τίποτα παρόμοιο.
[55] Για ποιο λόγο τρέφεστε από τις γνώσεις των Ελλήνων, αν ικανοποιεί τις ανάγκες σας η μελέτη των δικών σας γραφών; Θα ήταν όμως προτιμότερο να κρατάτε τους ανθρώπους μακριά από εκείνη τη γνώση παρά από το να τρώνε τα προσφερόμενα στους θεούς σφάγια.
Γιατί από αυτά, όπως λέει και ο Παύλος,8 ουδόλως βλάπτεται εκείνος που τρώει· η συνείδηση όμως του αδελφού που τον βλέπει θα μπορούσε να σκανδαλισθεί, σύμφωνα με τα λεγόμενά σας, σοφότατοι και επηρμένοι.
Η γνώση των Ελλήνων ήταν ωστόσο η αιτία που απείχε από την αθεΐα κάθε ευγενές πλάσμα που η φύση δημιούργησε σε σας. Όποιος λοιπόν είχε νου, έστω και λίγο, αυτός εγκατέλειψε πολύ γρήγορα την αθεΐα. Καλύτερα λοιπόν να κρατάτε τους ανθρώπους μακριά από τη γνώση9 παρά από τη βρώση των σφαγίων.
Γνωρίζετε όμως, μου φαίνεται, και σεις τη διαφορετική επίδραση των δικών σας γραφών στο πνεύμα σε σχέση προς τις δικές μας, και ότι από τη μελέτη των δικών σας κανείς δεν θα μπορούσε να γίνει εξαίρετος άνδρας, ούτε καν ίσως απλώς καλός, ενώ από τη μελέτη των δικών μας καθένας θα γινόταν καλύτερος από πριν, έστω και αν στερούνταν εντελώς ευφυίας.
..............................................................................
Ιδού σαφής απόδειξη: αφού επιλέξετε κάποια από το σύνολο των παιδιών σας, ωθήστε τα να μελετήσουν τις γραφές. Και αν, όταν ενηλικιωθούν, αποδειχθούν ανώτερα από ένα δούλο, να θεωρήσετε ότι λέω ανοησίες και ότι παραφρόνησα.
Είστε, κατόπιν τούτου, τόσο δυστυχείς και ανόητοι, ώστε θεωρείτε θεϊκά τα κείμενα εκείνα από τα οποία κανένας δεν θα μπορούσε να γίνει συνετότερος, γενναιότερος ή καλύτερος από πριν, ενώ εκείνα από τα οποία μπορεί να αποκτήσει κανείς ανδρεία, σύνεση και δικαιοσύνη τα αποδίδετε στον σατανά και σ᾽ αυτούς που λατρεύουν τον σατανά!
(μετάφραση Σταύρος Τσιτσιρίδης)
