ΚΛΟΠΕΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ
ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ
ΑΘΗΝΑΙ
Εις το Γερμανικόν Αρχαιολογικόν Ινστιτούτον ευρέθησαν γεωμετρικά ξύλινα αντικείμενα εντός υαλίνου δοχείου πλήρους υγρού. Η προέλευσις των αντικειμένων αυτών είναι επισήμως άγνωστος εις την ελληνικήν αρχ/κήν υπηρεσίαν, εικάζεται δε μόνον υπό των αρχαιολόγων του Εθνικού Μουσείου ότι προέρχονται εκ Σάμου. Πάντως πρόκειται περί παρανόμου αφαιρέσεως αρχαίων εκ του Μουσείου, εις το οποίον ανήκον.
Γερμανοί αξιωματικοί επρομηθεύθησαν αρίστην αρχαίαν κεφαλήν γυναικός (του 4ουπ.χ. αιώνος), ην εχάρισαν εις τον Στρατάρχην List, όστις την έλαβε μεθ’ εαυτού. Και οι αξιωματικοί κακώς την απέκτησαν και ο Στρατάρχης List κακώς την εξήγαγεν εξ Ελλάδος.
Τα ευρήματα των παντοίων ανασκαφών των οι Γερμανοί συνεκέντρουν παρά τους ελληνικούς αρχαιολογικούς νόμους και παρά την ρητήν των υπόσχεσιν εις το Γερμανικόν Ινστιτούτον. Ούτω είναι άγνωστον τι ευρέθη, που ευρέθη και τι απέγιναν τα ευρήματα των λαθραίων και τυχαίων ανασκαφών των. Εις το Γερμανικόν Αρχαιολογικόν Ινστιτούτον εθεάθησαν δύο ή τρία ζεμπίλια όστρακα κατά τον Ιούνιον του 1944.
ΑΘΗΝΑΙ — Κεραμεικός
Την 9 Νοεμβρίου 1941 εκλάπη παρόντος του Γερμανού αρχαιολόγου Gebauer και άλλων Γερμανών πίναξ γραπτός μελανόμορφος εξαιρετικής τέχνης μετά παραστάσεως προθέσεως νεκρού. (Διαστάσεις: 0.245 X 0.167, Αυξ. αριθ. ευρετηρίου Μουσείου Κεραμεικού 677).
Γερμανός αξιωματικός ηγόρασεν εκ του χώρου της ανασκαφής του Κεραμεικού λύχνον παρ' εργάτου, πιθανώς δε παρόμοιαι αγοραί και επομένως φυγαδεύσεις εκ του χώρου της ανασκαφής να εγένοντο περισσότεραι δεδομένου ότι κατά το διάστημα της κατοχής συνέβαινε να επισκέπτωνται τον χώρον και τριακόσιοι ακόμη στρατιωτικοί συγχρόνων.
Από το 1937 η κυβέρνηση Μεταξά είχε ξεκινήσει αλληλογραφία με τη Διεύθυνση Αρχαιοτήτων του υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας, προκειμένου να εκπονηθεί από κοινού ένα πλήρες σχέδιο διαφύλαξης των αρχαίων από τις αεροπορικές επιδρομές και από το ενδεχόμενο των οδομαχιών εντός των πόλεων. Στην επίμονη απαίτηση του κράτους να συνταχθούν κατάλογοι και να ταξινομηθούν τα αρχαία σε κατηγορίες με βάση τη σπουδαιότητά τους οι αρχαιολόγοι της Υπηρεσίας υποστήριζαν σταθερά ότι δεν υπήρχε δυνατότητα επιλογής και ότι όλα τα αρχαία (εκτεθειμένα και αποθηκευμένα) έπρεπε να διασωθούν σε περίπτωση πολέμου. Μάλιστα, ο Νικόλαος Κυπαρίσσης, Έφορος Αρχαιοτήτων Αθηνών (Αττικής και Μεγαρίδος εκτός Πειραιώς), σε εμπιστευτική του έκθεση προς το υπουργείο στις 11 Αυγούστου 1937 αναφέρει ότι, αντί να δαπανηθούν μεγάλα ποσά για την κατασκευή καταφυγίων για ορισμένα από τα αρχαία, θα ήταν προτιμότερο να μεταφερθούν σε νέους χώρους φύλαξης, ασφαλείς από φωτιά και βομβιστικές επιθέσεις, σε κηρυγμένες «αρχαιολογικές πόλεις», οι οποίες με διεθνείς συμβάσεις θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ιερές και απαραβίαστες. Και υπέδειξε την περιοχή της Ακρόπολης ως μία από αυτές. Ωστόσο, η πραγματικότητα διέλυσε τις ελπίδες και τις λιγοστές αμφιβολίες για το επερχόμενο κακό. Οι προετοιμασίες για την αντιμετώπιση του κινδύνου των καταστροφών εντείνονταν με την πάροδο του χρόνου. Στις 18 Ιουνίου 1940 ο υφυπουργός Παιδείας Ν. Σπέντζας ανακοίνωσε με εμπιστευτικό του έγγραφο ότι «Από σήμερον απαγορεύομεν την χορήγησιν κανονικών αδειών, κατόπιν αποφάσεως του Υπουργικού Συμβουλίου». Με την κήρυξη του πολέμου τέσσερις μήνες μετά, η Αρχαιολογική Υπηρεσία αντέδρασε αστραπιαία. Με έγγραφό της στις 11 Νοεμβρίου 1940 που απεστάλη σε όλες τις τοπικές διευθύνσεις, εξέδωσε ειδικές τεχνικές οδηγίες «διά την προστασίαν των αρχαίων των διαφόρων μουσείων από τους εναερίους κινδύνους». Σε αυτές προβλέπονταν δύο τρόποι ασφάλισης των ογκωδών και μη μετακινήσιμων εκθεμάτων. Ο πρώτος ήταν «διά της περικαλύψεως του αγάλματος διά γαιοσάκκων, αφ' ου προηγουμένως τούτο περιβληθή δι' ενός ξυλίνου ικριώματος επενδεδυμένου διά σανίδων ως το υπόδειγμα» και ο δεύτερος, που προκρίθηκε ως αποτελεσματικότερος, με την κατάχωση των αγαλμάτων εντός του δαπέδου της αίθουσας ή στην αυλή του μουσείου ή σε περιφραγμένες αυλές και υπόγεια δημόσιων ιδρυμάτων. Η μέθοδος της κατάχωσης, μάλιστα, δινόταν με κάθε λεπτομέρεια. Τα αγάλματα έπρεπε να αποτεθούν στον πυθμένα του ορύγματος που ήταν επενδεδυμένο με οπλισμένο σκυρόδεμα, σε οριζόντια θέση (σαν νεκρά σώματα σε τάφο), να καλυφθούν με αδρανή υλικά και το όρυγμα να σφραγιστεί με πλάκα τσιμέντου. Για τα χάλκινα και για τα πήλινα προβλεπόταν η φύλαξη εντός κιβωτίων επενδεδυμένων με κερόχαρτο ή πισσόχαρτο για τον φόβο της υγρασίας.Πηγή: http://www.lifo.gr/mag/features/3704
ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ
Παρά Γερμανού στρατιώτου εγένετο απόπειρα κλοπής του Μουσείου Πειραιώς.
ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΑΣ
Αγγεία τινά, άτινα ευρέθησαν εις Μυκηναϊκούς τάφους κατά την εκτέλεσιν γερμανικών στρατιωτικών έργων παρά τον Σκαραμαγκάν, εκλάπησαν παρά των Γερμανών.
ΒΟΥΛΑ
Κατά την εκτέλεσιν στρατιωτικών έργων οι Γερμανοί εύρον αρχαιότητας, ας δεν παρέδωσαν εις την ελληνικήν αρχαιολογικήν υπηρεσίαν.
ΒΑΡΗ
Παρά την Βάρην ευρέθησαν αρχαιότητες, αίτινες δεν παρεδόθησαν εις την ελληνικήν αρχαιολογικήν υπηρεσίαν, αλλά μετεφέρθησαν εις το γερμανικόν αρχαιολογικόν ινστιτούτον και ουδεμίαν έλαβε γνώσιν περί αυτών η ημετέρα υπηρεσία.
ΚΟΡΩΠΙ
Εκ της αρχαιολογικής συλλογής του Κορωπίου εκλάπησαν κατά το διάστημα της κατοχής υπό των Γερμανών αρχαιότητες.
ΚΕΡΑΤΕΑ
Τα υπολείμματα της αρχαιολογικής Συλλογής μετά την κλοπήν και καταστροφήν τωνΙταλών, διεσκόρπισαν οι Γερμανοί και έκλεψαν τινά τούτων.
«Τον Οκτώβριο του 1940, όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος, μόλις είχα εγγραφεί στο πανεπιστήμιο, πρωτοετής φοιτητής» θυμάται σε συνέντευξή του ο ακαδημαϊκός Σπύρος Ιακωβίδης. «Η απόκρυψη είχε ήδη αρχίσει κι εγώ προσέφερα την εθελοντική μου εργασία. Με έβαλαν σε μία από τις αποθήκες, όπου υπήρχαν τεράστια κασόνια. Η δουλειά μου ήταν να τυλίγω ταναγραίες σε παλιές εφημερίδες και με μεγάλη προσοχή να τις τοποθετώ στα κασόνια. Μετά, τη δουλειά συνέχιζε η ειδική επιτροπή που είχε συσταθεί. Όλοι δουλεύαμε ενάντια στον χρόνο, με τον φόβο της εισβολής των Γερμανών, και βέβαια με τεράστια προσοχή. Οι ταναγραίες τυλίγονταν εύκολα. Όμως τα αγγεία έσπαγαν ακόμα πιο εύκολα... Ηδουλειά γινόταν στα υπόγεια του μουσείου. Τα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άνθρωποι σε διαδήλωση. Στη συνέχεια χυνόταν πάνω τους άμμος που ξεχώριζε το ένα από το άλλο και τα σκέπαζε και από πάνω έπεφτε πλάκα τσιμέντο. Τα παράθυρα των υπόγειων χώρων τα φράζανε με τσουβάλια από άμμο. Με αυτό τον τρόπο δεν μπορούσαν να πάθουν τίποτε από αεροπορική επιδρομή». Τα ξύλινα κιβώτια με τα πήλινα αγγεία και τα ειδώλια, καθώς και με τα χάλκινα έργα, τοποθετούνταν στις ημιυπόγειες αποθήκες της επέκτασης του μουσείου, που είχε μόλις ολοκληρωθεί προς την οδό Μπουμπουλίνας. Μετά τη συμπλήρωση των χώρων, τα δωμάτια γεμίζονταν μέχρι την οροφή με στεγνή άμμο, προκειμένου να αντέξουν τη διάρρηξη της τσιμεντένιας πλάκας της οροφής τους από ενδεχόμενο βομβαρδισμό. Ένα στιγμιότυπο αυτής της εργασίας του εγκιβωτισμού αποτυπώθηκε σε μία ξεχωριστή φωτογραφία, τη μόνη που εικονίζει τους τεχνίτες του μουσείου σε μια στιγμή ανάπαυλας να κοιτούν ανέκφραστοι τον φακό, ανθρώπους που αναρωτιέται κανείς για την τύχη τους τους σκληρούς μήνες της αθηναϊκής Κατοχής.
Η Σέμνη Καρούζου διέσωσε το όνομα ενός από αυτούς: «Σε όλη την εργασία του ξεριζώματος και του εγκιβωτισμού των αρχαίων της Συλλογής Αγγείων και Μικροτεχνημάτων πρωτοστατούσε ο μακαρίτης αρχιτεχνίτης Γεώργιος Κοντογιώργης, ένας από τους τεχνίτες που τόσα προσέφεραν και προσφέρουν στην ανάδειξη και την ασφάλεια των αρχαίων».Ταυτόχρονα με τα αρχαία εγκιβωτίστηκαν και οι πολύτιμοι κατάλογοι του μουσείου, δηλαδή τα βιβλία καταγραφής και τεκμηρίωσης των αρχαιοτήτων του. Τα κιβώτια αυτά παραδοθήκαν στον γενικό ταμία της Τράπεζας της Ελλάδος στις 29 Νοεμβρίου 1940. Στις 17 Απριλίου 1941, στο κεντρικό κατάστημα της ίδιας τράπεζας, υπογράφηκε το πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής των ξύλινων κιβωτίων με τα χρυσά και με τα άλλα πολύτιμα ευρήματα των Μυκηνών. Ήταν η πράξη του τέλους μιας εξάμηνης επιχείρησης που πέτυχε να ασφαλίσει τον αμύθητο πλούτο του μεγαλύτερου μουσείου της χώρας. «Η όψη του μουσείου τον Απρίλη του 1941, γυμνωμένου από όλο το περιεχόμενό του, ήταν μια εικόνα ερήμωσης. Οι τοίχοι γυμνοί, τα δάπεδα πολλών αιθουσών σκαμμένα, οι προθήκες άδειες». Ήταν η εικόνα που αντίκρισαν οι Γερμανοί αξιωματικοί το πρωί της Δευτέρας 28 Απριλίου. Της πρώτης μέρας της αθηναϊκής Κατοχής.Πηγή: http://www.lifo.gr/mag/features/3704
ΣΟΥΝΙΟΝ
Προ του Τουριστικού περιπτέρου του Σουνίου υπήρχον δύο μαρμάρινοι αμφορείς, οίτινες αφηρέθησαν παρά των Γερμανών. Μόνον του ενός η βάσις παρέμεινεν εκεί. Βλ. κεφ. καταστροφών.
ΕΛΕΥΣΙΣ
Μορφωμένοι Γερμανοί στρατιωτικοί κατόπιν επισταμένης μελέτης του Μουσείου απεφάσισαν και εξετέλεσαν κλοπήν, αφού προηγουμένως κατεσκεύασαν και το προς την κλοπήν κατάλληλον εργαλείον. Έθραυσαν δηλαδή δια καταλλήλως προητοιμασμένου κοντού το παράθυρον της παρά το Μουσείον αποθήκης και δια του κοντού αφήρεσαν αγγεία και ειδώλια εξ αυτής. Γενόμενοι δε αντιληπτοί έφυγον επί μοτοσυκλέττας. Αναιδής και αχαρακτήριστος είναι επίσης η δικαιολογία, την οποίαν έδωσεν η γερμανική υπηρεσία προστασίας καλλιτεχνημάτων δια του από 27-2-42 εγγράφου της (Kraiker), όπερ έχει επί λέξει ως εξής.
«Η προκειμένη περίπτωσις δέον να μη θεωρηθή ως κλοπή, δι' ης θα επλούτιζον οι δράσται. Τούτο συνάγεται εκ του γεγονότος ότι πρόκειται περί μορφωμένων ανθρώπων, οίτινες έχουν ενδιαφέρον δια την ελληνικήν αρχαιότητα, όπερ συνάγεται εκ του ότι εγνώριζον την Αγγλικήν και έκαμον χρήσιν του αγγλιστί γεγραμμένου οδηγού. Οι αποκομίσαντες θα είχον προφανώς την πρόθεσιν ν' αποκτήσουν ενδεχομένως δια του τρόπου τούτου εν ενθύμιων».
ΑΙΓΙΝΑ
Ο Γερμανός αρχαιολόγος G. Welter καταγγέλλεται ότι κατά τον Αύγουστον ή Σεπτέμβριον του 1941 εξήγαγε τέσσαρα ή πέντε πλήρη κιβώτια αρχαιοτήτων εξ Αιγίνης. Το περιεχόμενόν των δεν ήτο δυνατόν να ταυτισθή, επειδή ο ως άνω αρχαιολόγος διεξήγεν ενταύθα από πολλών ετών ανασκαφάς. Πάντως φαίνεται ότι έχει εξαφανισθή μία μεγάλη μαρμαρίνη επιγραφή, ην είχε παραδώσει εις αυτόν ο φύλαξ αρχαιοτήτων Αιγίνης Γ. Μπήτρος.
ΜΕΓΑΡΑ
Εκ των 86 τεμαχίων αρχαιοτήτων, άτινα άφησαν οι Ιταλοί, αφήρεσαν και οι Γερμανοί μερικά, ακαθόριστα ένεκα της ελλείψεως του καταλόγου όστις εκλάπη παρά των στρατών κατοχής.
ΘΗΒΑΙ
Εκτεταμένη και θρασυτάτη ήτο η διάρρηξις και κλοπή του Μουσείου Θηβών, ήτις εγένετο την 29 Απριλίου 1941. Πολλά αρχαία διηρπάγησαν και πολλαί φθοραί έγιναν εις άλλα, καθώς επίσης και ζημίαι υλικαί πάσης φύσεως, η απαρίθμησις των οποίων είνε δύσκολος ουχ’ ήττον εξηκριβωμένα είναι τα κάτωθι :
Εκ του Μουσείου:
1) Κάτω Πάτωμα: Εκ της υπ΄ αριθ. 41 αρχαιοθήκης αφηρέθησαν τεμάχια τινά τοιχογραφιών και αριθμός τις χανδρών.
2) Άνω Πάτωμα: Εκ των αποθηκών 15, 20 και 21 αφηρέθησαν ολίγα πήλινα αγγεία και ειδώλια.
Εκ της αποθήκης:
Αφηρέθησαν περί τας τριάκοντα μελαμβαφείς κύλικες μετά ποδός και τεμάχια αγγείων εξ ανασκαφών προερχόμενα.
Εκ του Εφορείου αφήρεσαν:
1) Ένα λύχνον πήλινον (ρωμαϊκών χρόνων πιθανώς)
2) Τεμάχιον πήλινου λύχνου (των αυτών χρόνων).
3) Δύο αιχμάς δεράτων σιδηράς (ρωμαϊκών χρόνων).
4) Μίαν χαλκήν καρφίδα (ρωμαϊκών χρόνων).
5) Τρία τεμάχια χαλκών καρφίδων (ρωμαϊκών χρόνων).
6) Μικρόν τεμάχιον χαλκού αγγείου.
7) Δύο χαλκά βραχιόλια (ρωμαϊκών χρόνων).
8) Ένα κρίκον χαλκούν (ρωμαϊκών χρόνων).
9) Χαλκήν λαβήν αγγείου (ρωμαϊκών χρόνων).
10) Εν πτηνόσχημον χαλκούν ειδώλιον (ρωμαϊκών χρόνων).
11) Μικρόν τεμάχιον χαλκούν.
Άπαντα τα ανωτέρω προέρχονται εκ της Άνω Αγόριανης.
Ευρήματα Λεβαδείας.
1) Τρία πήλινα άγγεια, υστεροελλαδικά III.
2) Δύο ειδώλια πήλινα υστεροελλαδικά III.
3) Ένα πήλινον λύχνον (ρωμαϊκών χρόνων;).
4) Εν ειδώλιον πήλινον γυναικός κατά το ήμισυ σωζόμενον,
Ευρήματα Ευπαλίου.
Μία περικεφαλαία χαλκή εφθαρμένη πιθανώς του 6ουπ.X. αιώνος.
Εκ των περιχώρων των Θηβών·
Εν μοσχίδιον χαλκούν μικρών διαστάσεων του 5ου π.X. αιώνος πιθανώς.
Εκ Γαλαξειδίου,
Πέντε χαλκά νομίσματα.
Επίσης εκ της προθήκης του Εφορείου αφήρεσαν διάφορα αντικείμενα αξίας αργυρά νεωτέρας τέχνης, ως πόρπας, δακτυλίδια και διάφορα άλλα τεμάχια αγγείων.
Τέλος αφήρεσαν και εν μαρμάρινον κιονόκρανον, το οποίον προ ετών είχε μεταφερθή εις το Μουσείον από τους Αγίους Θεοδώρους.
Μεταξύ των δραστών υπήρξε και εις ονόματι Max Luzak.
ΤΑΝΑΓΡΑ
Τον Απρίλιον του 1941 Γερμανοί στρατιώται εισήλθον εις το Μουσείον Τανάγρας και αφήρεσαν τέσσαρας πήλινους ίππους, τέσσαρα ειδώλια και τινά δακρυδόχα.
Τον Μάιον του 1941 δύο Γερμανοί αξιωματικοί έθεσαν κατά μέρος διαφόρους αρχαιότητας, ας προϋτίθεντο να λάβουν μεθ’ εαυτών. Επί τη διαμαρτυρία του φύλακος τας άφησαν εις μίαν γωνίαν και εξέβαλον τον φύλακα περί τα δέκα λεπτά έξω του Μουσείου, καθ’ ο διάστημα είναι πιθανόν να έκλεψαν διαφόρους αρχαιότητας, δεδομένου ότι αυτή ήτο η πρόθεσις της εκεί μεταβάσεώς των.
ΧΑΙΡΩΝΕΙΑ
Γερμανοί στρατιώται διέπραξαν την 13 Μαΐου 1941 κλοπήν δια ρήξεως του λουκέττου της θύρας του Μουσείου, εκ του οποίου αφήρεσαν, αφού έθραυσαν τον υελοπίνακα της προθήκης, τα εξής :
1) εν χρυσούν ενώτιον, 2) εν φύλλον χρυσού και 3) πέντε πήλινα αγγεία, εξ ων τα 3 ήσαν πιθανώς ανθεμοκύλικες μελαμβαφεία, το τέταρτον μικρός αρύβαλλος, άπαντα εκ των ανασκαφών των αρχαίων Αβών (Έξαρχος),
Δια τρομοκρατικών ανακρίσεων οι Γερμανοί ηνάγκασαν μάρτυρας να βεβαιώσουν την αθωότητα των Γερμανών, ενώ η ενοχή των είναι ασφαλής, δεδομένου ότι το εν εκ των κλαπέντων αγγείων ευρέθη εις τον καταυλισμόν των.
ΚΩΠΑΪΣ
Αγνοούνται τ’ αποτελέσματα και τι απέγιναν τα ευρήματα των ανασκαφών των διενεργηθεισών παρά Γερμανού αρχαιολόγου εις σπήλαιον παρά την Κωπαΐδα.
ΔΕΛΦΟΙ
Εκ του χώρου της ανασκαφής των Δελφών οι Γερμανοί ελάμβανον μικρά τεμάχια.
Κατά πάσαν πιθανότητα ο Γερμανός αρχαιολόγος Kubler συνοδευόμενος και παρ’ άλλων Γερμανών αξιωματικών αφήρεσε την 10 Ιουλίου 1941 τρία γλυπτά μάρμαρα εκ της «Μαρμαρίας» των Δελφών.
ΧΑΛΚΙΣ
Αγνοείται η τύχη των ευρημάτων των ανασκαφών, ας παρανόμως διηνήργησαν οι Γερμανοί αρχαιολόγοι Lauffer και Harder εις Χαλκίδα.
ΕΡΕΤΡΙΑ
Γερμανοί αξιωματικοί επισκεπτόμενοι το Μουσείον της Ερέτριας ελάμβανον εκ των ακαθαρίστων εισέτι οστράκων και τμημάτων ειδωλίων αλλά και εκ των καταγεγραμμένων ελάμβανον ιδίως ευμετακόμιστα μικρά αγγεία και ειδώλια εκ των μη ακεραίων.
ΚΟΡΙΝΘΟΣ
Στρατιωτικοί Γερμανοί του στρατού, της θαλάσσης και του αέρος παντός βαθμού ως και διπλωματικοί υπάλληλοι απεκόμιζον καθ’ όλον το διάστημα της κατοχής τεμάχια ειργασμένα μαρμάρου, αλλά και παν άλλο, όπερ ήτο δυνατόν ν’ αποκομισθή, ως πήλινα τεμάχια διακεκοσμημένα εκ του Ασκληπιείου και του ναού του Καπιτωλίου Διός και άλλα.
Επίσης Γερμανοί έθραυσαν και επανειλημμένως έλαβον τεμάχια εκ των χρωματιστών πλακών του δαπέδου του λουτρού παρά την Πειρήνην. Ωσαύτως έθραυον και ελάμβανον πλάκας εκ των ρωμαϊκών καταστημάτων εις τον αυτόν χώρον.
Κατωτέρω σημειούνται εκ των κλοπών, εκείναι μόνον, δι’ ας ήτο δυνατόν να κρατηθούν τα στοιχεία των αυτοκινήτων, επί των οποίων επέβαινον οι κλέπται :
ΑΡΓΟΣ
Ως εκ των ιδίων των εγγράφων προκύπτει, ευρέθησαν αρχαιότητες εκ σκαφικών εργασιών στρατιωτικής φύσεως παρά το Άργος υπό την εποπτείαν του Κ. Grundmarm παρακολουθήσαντος και του στρατηγού Speidel. Τα ευρήματα έμειναν επί έτη εις το αρχαιολογικόν Γερμανικόν Ινστιτούτον. Αριθμός τις πήλινων αντικειμένων παρεδόθη περί το τέλος της κατοχής εις το Εθνικόν Μουσείον.
ΛΑΚΩΝΙΑ
Ο W. ν. Vacano ειργάσθη κατά τας πληροφορίας του Α. Α. 1942 εις διάφορα μέρη της Λακωνίας. Μεταξύ άλλων διεπίστωσεν οικισμούς της λίθινης εποχής εις Κουφόβουνο, ως απεδείχθη δια σκαφικής ερεύνης. Ευρέθησαν πολλά όστρακα, πυρόλιθοι, οστέινα εργαλεία, αξίναι, σφύραι κλπ., τα οποία μετεφέρθησαν εις Γερμανίαν.
ΚΥΘΗΡΑ
Πιθανώς τη υποδείξει αρχαιολόγου ο Γερμανός διοικητής Brunz αφήρεσε την 6 Ιουνίου 1941 εκ του φρουρίου Κυθήρων μαρμάρινον λέοντα, όστις προήρχετο εκ της θέσεως «Καστρί» της Παλαιοπόλεως παρά την αρχαίαν πόλιν Σκάνδειαν.
Πρόκειται πιθανώτατα περί αρχαίου (και όχι ενετικού) έργου και δη του δημοσιευθέντος εν BSA υπό της Sylvia Benton.
ΒΑΣΙΛΙΚΟ (Μεσσηνίας)
Γερμανός αξιωματικός αφήρεσεν εκ της αρχαιολογικής συλλογής ένα χαλκούν δακτύλιον, όστις είχεν αγορασθή και δωρηθή εις το Μουσείον υπό του ανασκάψαντος και ερευνήσαντος την περιφέρειαν Vairoin.
ΠΕΤΑΛΙΔΙ0Ν (Μεσσηνίας) (Αρχαία Κορώνη)
Γερμανοί στρατιώται αφήρεσανεκ της εκεί αρχαιολογικής Συλλογής εν πήλινον αγγείον.
ΘΕΡΜΟΣ
Δυο Γερμανοί αξιωματικοί του στρατιωτικού τμήματος το οποίον αφίχθη εκεί την 1 Οκτωβρίου 1943, επεσκέφθησαν το Μουσείον και αφήρεσαν πέντε χάλκινα αντικείμενα:
1) Τράγον υπ’ αύξ. αριθ. ευρετηρίου 308. Ύψους 0.04 μήκους 0.045.
2) Ιππάριον υπ’ αυξ. αριθ. ευρετηρ. 282. Ύψους 0.009.
3) Ιππάριον υπ’ αυξ. αριθ. εύρετ. 283 ύψους 0.055.
4) Αιτωλικόν οπλίτην.
5) Χαλκούν ειδώλιον της ιδίας προς τα ανωτέρω σειράς ομοίου περίπου μεγέθους.
Των υπ’ αριθ. 4 και 5 δεν ηδυνήθη ο φύλαξ να συγκράτηση τον αριθμόν, του δε τελευταίου ουδέ την μορφήν.
ΗΠΕΙΡΟΣ —Μολυβδοσκέπαστος.
Τας κλοπάς βλέπε εις το κεφάλαιον των καταστροφών.
ΜΟΝΗ ΒΕΛΛΑΣ
Οι Γερμανοί συναπεκόμισαν όλα τα παλαιά βιβλία της Μονής.
Ν. ΑΓΧΙΑΛΟΣ
Γερμανός στρατιώτης θραύσας αφήρεσε λεοντοκεφαλήν εκ κιονοκράνου της βασιλικής Β'.
ΛΑΡΙΣΑ
Εκ των ανασκαφών, ας διενήργησεν ο μηχανικός και όχι αρχαιολόγος Baurat Kuthe, εκρατήθη υπ’ αυτού τουλάχιστον εις χρυσούς στέφανος.
Ο Γερμανός στρατιωτικός Διοικητής Λαρίσης Κόλερ εζήτησε και έλαβε παρά του τότε Νομάρχου άγαλμα Αθήνας (;) ύψους 0.70 μ. περίπου.
ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ
Το σκευοφυλάκιον εσυλήθη καθ' ολοκληρίαν και αφηρέθησαν όλα τα κειμήλια του Ναού. Αφηρέθη επίσης ο επισκοπικός θρόνος και τεμάχια του ξυλογλύπτου τέμπλου. (Βλ. και κεφάλαιον καταστροφών.)
ΧΑΣΙΑ (Συκιά) (Μονή Αναλήψεως).
Οι Γερμανοί μεταξύ 10-20 Φεβρουάριου 1944 αφήρεσαν αξιόλογα κειμήλια.
ΜΟΝΗ ΓΚΟΤΡΑΣ
Οι Γερμανοί αφήρεσαν εικόνας και εκκλησιαστικά σκεύη.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ωπλισμένοι Γεομανοί στρατιώται εμφανισθέντες αιφνιδίως την 31 Μαΐου 1944 εις το Μουσείον (Άγιος Γεώργιος) αφήρεσαν άγαλμα μαρμάρινον γυναικός, όπερ είχεν ανευρεθή εις την πλατείαν Δικαστήριων κατά την κατασκευήν ορυγμάτων. Εις τας διαμαρτυρίας του Εφόρου απήντησαν ότι πρόκειται να το προστατεύσουν εις ασφαλέςαντιαεροπορικόν καταφύγιον (τούτο δε εβεβαιώθη και δι’ έγγράφου του Στρατηγείου υπογεγραμμένου υπό του Dr Markull), ενώ πράγματι εστάλη εις Βιέννην.
Ο Reg. Bauassessor Pfeil εξήγαγεν εξ Ελλάδος κακώς εν γεωμετρικόν αγγείον προερχόμενον, ως έλεγεν, εξ αγοράς εν Αθήναις. Το αγγείον είχε δωρηθή εις τον διοικητήν της μονάδος του και επρόκειτο να μεταφερτή εις Γερμανίαν. Το αγγείον έφερεν τους εξής αριθμούς : 831 και No 472, επί ετικέττας δε Τ 671. Ύψ. 0.40 μ. (Υπάρχει ακριβές σχέδιον).
ΠΟΤΙΔΑΙΑ
Η αρχαιολογική Συλλογή της Ποτιδαίας, συγκεντρωμένη εις το σχολείον, διηρπάγη υπό των Γερμανών, οίτινες κατέλυσαν εις το οίκημα τον Απρίλιον του 1941. Μεταξύ των διαρπαγέντων αντικειμένων περιλαμβάνονται τα εξής:
1) Μαρμαρίνη πλάξ με την τετράστιχον αγωνιστικήν επιγραφήν.ΟΛΥΜΠΙΑ ΤΑ ΕΝ ΔΙΩ ΑΝΔΡΑΣ ΟΠΛΙΤΗΝ ΝΕΜΕΑ ΑΝΔΡΑΣ ΣΤΑΔΙΟΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΤΑΔΙΟΝ ΔΙΑΥΛΟΝ ΟΠΛΙΤΗΝ ΤΕΙ ΑΥΤΕΙ. διαστ. 0,42 X 0,23, X 0,09.
Εδημοσιεύθη υπό D. Μ. Rohinson, Inscriptions from Macedonia, εν Transaction of the American Philological Association, 1938.
2) Μαρμαρίνη κεφαλή παιδός μετά συμφυοΰς τετράπλευρου στήλης άνωθεν αυτής. Η άνω επιφάνεια της στήλης φέρει μικρόν τόρμον. Ολικόν ύψος 0,42.
3) Μαρμάρινος κώνος πεύκου, ύψους 0,44
4) Μαρμάρινον αγαλμάτιον ανδρός ακέφαλον, γυμνόν μέχρι της οσφύος, αποκεκρουμένον κατά τας χείρας, ύψους 0,44.
5) Αγαλμάτιον μαρμάρινον ανδρός γυμνού μέχρι της οσφύος, ακέφαλον και αποκεκρουμένον κατά τας χείρας, ύψους 0,07. Μάρμαρον.
6) Αγαλμάτιον ανδρός. Ελλείπει το άνω ήμισυ του κομμού. Υψ. 0,58. Μάρμαρον.
7) Μαρμαρίνη κεφαλή ανδρός ελαφρώς απεκεκρουμένη κατά πώγωνα, ύψ. 0,27.
8) Μικρά μαρμαρίνη χείρ αγάλματος.
9) Δύο πήλιναι πυραμιδοειδείς αγνύθες
ΚΟΜΟΤΙΝΗ
Γερμανοί αφήρεσαν πολλάς αρχαιότητας εκ της εκεί Συλλογής
ΜΥΤΙΛΗΝΗ
Εκ των ανευρεθέντων κατά Σεπτέμβριον τον 1942 εις την περιοχήν «Δρακόπια» εις απόστασιν 15' εκ Πολυχνίτου, εις το κτήμα του Κυριάκου Πατσατζή, παρεδόθησαν υπό του Kraiker δέκα επτά νομίσματα εκ των 20 ή 23 χρυσών, άτινα κατεσχέθησαν, καθ’ ον χρόνον η εκεί αστυνομική αρχή διενήργει ανακρίσεις. Συγχρόνως αι εκεί γερμανικαί αρχαί επενέβησαν αφαιρέσασαι τα έγγραφα και διατάξασαι την απόλυσιν των προσωρινώς κρατουμένων υπευθύνων.
ΣΑΜΟΣ
Βαθύ. α) Πασχάλειον Μουσείον. Η καταστροφή αρχίζει από την 17 Νοεμβρίου 1943 δια γερμαν. βομβαρδισμών, οίτινες προεκάλεσαν όχι μεν άμεσον καταστροφήν, αλλά πολλάς και σημαντικάς ζημίας. Επηκολούθησεν (23-11-43) η διάρρηξις του Μουσείου και εγκατάστασις των Ιταλών αιχμαλώτων. Τη συγκαταθέσει των Γερμανών ερρίφθησαν τ’ αρχαία έξω του Μουσείου, όπου έμειναν περί τους δύο μήνας. Τον Ιανουάριον του 1944 συγκεντρούνται εις τας κάτω αίθούσας. Πολλά έχουν θραυσθή, τεμαχισθή και πάντως φέρουν σαφή τα σημεία της κακής μεταχειρίσεώς των. Ο στρατηγός Μύλλερ απεκόμισεν αγαλμάτιον μετά της χωριστής κεφαλής του και έτερον όμοιον. Το παράδειγμά του ηκολούθησαν εις μεγάλην κλίμακα οι Γερμανοί και Ιταλοί. Τέλος ο Kraiker παρέλαβεν, χωρίς ν’ αφήση κατάλογον ή να συντάξη πρωτόκολλον παραλαβής, εν κιβώτιον πλήρες χαλκών και πήλινων, ώστε είναι αδύνατον να εξακριβωθή, αν παρέδωσεν εις το εν Αθήναις Αρχαιολογικόν Μουσείον δλα, δσα μετέφερεν εκ Σάμου.
Πολλά είχον ήδη προς της μεταβάσεως του Κράικερ εξαφανισθή, ως εμφαίνεται εκ του ότι ο Κράικερ τα ανεζήτει και δεν τα εύρισκε. Την 28-11-43 ιταλικόν φορτηγόν αυτοκίνητον εφόρτωνε διαφόρους αρχαιότητας και έφυγεν προς άγνωστον διεύθυνσιν.
β) Συλλογή πήλινων (εν τη Νομαρχία Σάμου). Εκ ταύτης παρέλαβε και πάλιν άνευ πρωτοκόλλου ή καταλόγου ο Κράικερ εν κιβώτιον πλήρες αρχαιοτήτων.
Τρίτον κιβώτιον πλήρες αρχαιοτήτων παρέλαβεν ο Βρέντε (Wrede) κατά Μάιον 1944 και άφησεν ανεξέλεγκτον απόδειξιν, ότι παρέλαβεν δια το Εθν. Αρχ. Μουσείον Αθηνών 51 χάλκινα αντικείμενα και 7 πώρινα (ταύτα φαίνεται ότι παρεδόθησαν εις το Εθν. Αρχ. Μουσείον).
Τηγάνιον. α) Το Δημαρχείον, όπου ευρίσκοντο αρχαιότητες, κατεστράφη υπό των βομβαρδισμών των Γερμανών. Εκ του περίφημου συντάγματος του Γενέλεω ή Φιλίππη μετεφέρθη υπό του Κράικερ εις Αθήνας, ο καθήμενος Αιάκης ευρίσκετο ερριμμένος όπισθεν του κτιρίου και, ανεστραμμένος. Προφανώς επρόκειτο ν’ απαχθή, αλλά θα εγκατελείφθη ένεκα πιθανώς του βάρους του.
Εκ των αρχαίων, άτινα εφυλάσσοντο εντός του Δημαρχείου, ουδέν άλλο υπάρχει.
β) Το Μουσείον Τηγανίου, όπερ εστεγάζετο εις δωμάτιον παραπλεύρως του Δημαρχείου υπέστη προτου βομβαρδισμέ δήωσιν παρα Ιταλών αξιωματικών. Ούτοι εφόρτωσαν δύο αυτοκίνητα με αρχαιότητας. Γερμανοί μετά ταύτα μετέφερον εις παρακειμένην κατεστραμμένην οικίαν αρχαιότητας, αι οποίαι εξηφανίσθησαν εκείθεν. Τας κλείδας κατείχαν απ’ αρχής της κατοχήςοι Ιταλοί. Μίαν μόνην ρωμαϊκήν προτομήν επέστρεψεν ο καθολικός ιερεύς Βαθέος.
Ηραίον. Και αι δύο συλλογαί μαρμαρίνων και κεραμεικών ευρημάτων των ανασκαφών εκλάπησαν και κατεστράφησαν. Οι Ιταλοί είχον στρατωνισθή μέχρι τέλους 1943 εκεί και πλην των κλοπών ελάμβανον τα κιβώτια και τους ρυμούς, όπου αι αρχαιότητες, και ούτω επήρχετο καταστροφή αυτών τούτων των ευρημάτων, αλλά και ζημία επιστημονική πολύ σημαντική ως εκ της ανατροπής της τάξεώς των. Τα οικήματα εγκατελείφθησαν ανοικτά άνευ παραθύρων και θυρών.
ΜΗΛΟΣ
Κατά την εκτέλεσιν οχυρωματικών έργων περί την προϊστορικήν πόλιν Φυλακωπής ευρέθησαν εις την θέσιν Κοντύλι (3000-1500 μέτρα από τα ερείπια) περί τους είκοσιν άθικτοι τάφοι, πλούσιοι εις λίθινα και πήλινα κτερίσματα ποικίλως διακεκοσμημένα. Πάντα ταύτα ελάμβανεν ο λοχαγός Vollnhals Rudolf μετά του υπηρέτου του Gefreiter (;) Muller Joseph, όστις συνεκόλλα και συνεπλήρου τα ευρήματα. Τα ευρήματα ήσαν πολλά, θα επλήρουν δε τουλάχιστον τέσσαρα μεγάλα κιβώτια, φαίνεται δε να ήσαν εξαιρετικώς ωραία. Ο λοχαγός εχάρισεν εις τον επισκεφθέντα την Μήλον στρατηγόν Speidel τινά των ευρημάτων, κατά σύστασιν του συνοδεύοντας τον στρατηγόν αρχαιολόγου Kraiker Wilhelm.
Ο Λοχαγός Vollnhals ήτο διοικητής μονάδας μηχανικού (PionierKompanie),ήτις ήλθεν ειςΜήλονκατά Ιανουάριον του 1943—αι ανασκαφαί εγένοντο τους πρώτους μήνας του 1943—προερχομένη εξ Αθηνών (Ηλιουπόλεως)— προηγουμένως ευρίσκετο εις Ραψάνην-Τσάγεζι — , την δε 15 Μαΐου 1943 ανεχώρησε δια Κρήτην, όπου έμεινε μέχρι τέλους. Eις τον πολιτικόν του βίον ήτο διδάσκαλος εις χωρίον του Παλατινάτου (Pfaltz)Biermancens(;)
Εις την αυτήν μονάδα υπηρέτουν και οι ακόλουθοι :
Υπολοχαγός Beschorner Karl, εκ Brno.
Επιλοχίας Rausenbaeh.
Λοχίας Herz Friedrich και τις Holl.
ΜΗΛΟΣ
Συμπληρωματικώς προς τας κλοπάς του Γερμανού αξιωματικού Volinhals σημειούται ότι ούτος ανεύρε και απεκόμισε «λίθινον αγαλμάτιον καθημένου παιδός, άρίστης διατηρήσεως».
ΚΑΣΤΕΛΛΙ ΚΙΣΑΜΟΥ
Κατά την διενέργειαν στρατιωτικών έργων πολλάκις ανευρίσκοντο αρχαιότητες, αίτινες δεν παρεδίδαντο εις την ημετέραν υπηρεσίαν.
ΚΡΗΤΗ Καστέλλι—Κισσάμου
Οι Γερμανοί αφήρεσαν την 31 Ιουλίου και την 21 Νοεμβρίου 1943 εκ της εκεί Αρχαιολογικής Συλλογής τα κάτωθι :
(Αναφέρονται πρώτον κατά σειράν αριθμού ευρετηρίου).
Γλυπτά: 2, 9, 33, 34. (το όλον 4).
Πήλινα: 1, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 16, 23, 26, 34, 35, 37 39, 48, 50, 51, 52, 54, 55, 57, 63. (το όλον 22).
Μετάλλινα:5, 7, 13, 15, 16, 17, 25, 30, (το όλον 8)
Υάλινα: 20 (το όλον 1).
Νομίσματα: 1 έως 80.
(Περιγραφή τινών εκ των ως άνω).
Γλυπτά:
1) Κεφαλή γυναικός μετά μέρους του λαιμού 4ου—3ου π.X. αιώνος
2) Τμήμα αναγλύφου αναθηματικού μετά παραστάσεως κορμού γυναικός. Πιθανώς ανάγλυφον Αφροδίτης ελληνικών χρόνων.
Πήλινα:
1) Ψευδόστομος μυκηναϊκός αμφορεύς.
2) Αμφικύπελλον δέπας μετά στρογγύλης βάσεως.
3) Αμφικύπελλον δέπας μετά στρογγύλης βάσεως,
4) Μακρόλαιμον άωτον σφαιρικόν αγγείον.
5) Μελαμβαφές ληκύθιον.
6) Άωτον έγγειον άνευ δεακοσμήσεως.
7) Αγγείον μελαμβαφές με μικρόν λαιμόν.
8) Μικρά πυξίς άνευ πώματος.
9) Λύχνος μονόμυξος.
10) Οίνοχόη ολίγον αποκεκρουμένη.
11) Οινοχόη εχουσα αποκεκρουμένονμέγα μέρος τωνχειλέων.
12) Οινοχόη ακεραία.
13) Αγγείον μελαμβαφές.
14) Μόνωτον μελαμβαφές αγγείον.
15) Πελίκη άκεραία ερυθρόμορφος.
16) Μακρόλαιμον, άλλ’ άωτον σφαιρικόν αγγείον.
17) Μελαμβαφές ληκύθιον ακέραιον.
18) Όλπη μετά λαβής.
19) Αμφορίσκος.
Μετάλλινα :
Αγαλμάτιον Δήμητρος κρατούσης σκήπτρον.
Περόνη έχουσα στρογγύλην κεφαλήν.
Κοίλη ψήφος σφυρήλατη μενού χάλκινου ελάσματος.
Κυκλική βάσις ποδός σκεύους.
Οκτώ (8) μικρά στρογγυλά εξ ελάσματοςχαλκού αντικείμενα ποικίλης διαμέτρου.
ΚΝΩΣΟΣ
Ο εκ Graz στρατηγός Ringel επανειλημμένως έλαβε παρά του φύλακος τας κλείδας του στρωματογραφικού Μουσείου, ως έλεγεν, ίνα μελετήση τας αρχαιότητας,πράγματι όμως,ίνα αφαιρέσει τουλάχιστοντρία κιβώτια πλήρη διαφόρων αντικείμενων. Μεταξύ των αντικειμένων του ενός κιβωτίου υπήρχον και τα κάτωθι.
11 πήλινα μινωικά αγγεία
1 χαλκή υδρία
1 λίθινον τριποδικόν αγγείον
6-7 υάλιναι χάνδραι περιδεραίου.
και τινά τεμάχια ωοκελύφων αγγείων, αλλά και πολλά άλλα, άτινα δεν κατώρθωσε να διακρίνη ο φύλαξ. Επί ημέρας μετεφέροντο αντικείμενα εκ του Μουσείου εις την βίλλαν (Αριάδνην), ένθα διέμενεν ο στρατηγός, οπέθεν μετεφέρθησαν εις Γερμανίαν, τόσον αυτά όσον και αι αρχαιότητες, αίτινες ευρίσκοντο εις την βίλλαν Αριάδνην, αι οποίαι ήσαν αι ακόλουθοι :
1) Ελληνιστικόν ακέφαλον άγαλμα
2) Τεμάχιον λάρνακος μετά αναγλύφων παραστάσεων.
3) Κεφαλή αγάλματος ανδρός.
4) Λίθινον ανάγλυφον με παράστασιν ανδρός.
5) Χάλκινον ξίφος.
6) Τρεις λυχνίαι.
7) Διάφοροι ημικατειργασμένοι λίθοι μινωικής εποχής.
8) Αγγείον εκ στεατίτου λίθου μινωικής τέχνης.
Εκ της αποθήκης νοτίως της βίλλας
1) 10-15 λίχνοι.
2) «Δύο πήλινες μήτρες ελληνιστικής εποχής».
3) Δύο πήλινα ειδώλια.
4) 9 αγγεία ελληνιστικά («προερχόμενα από το ελληνιστικόν καμίνι των μοναστηριακών»).
5) 3-5 αγγεία μινωικής τέχνης.
Αφηρέθησαν επίσης τα πλείστα των εντός των ερμαρίων της επαύλεως μικρών αρχαίων αντικειμένων πλην ολίγων ασημάντων.
Επανειλημμένως και δι’ εγγράφων και δι’ αυτοπροσώπου αιτήσεως του εκεί διευθυντού του Μουσείου εζητήθη από τον Στρατηγόν να επιστραφούν αι αρχαιότητες, εκείνος όμως μόνον ασήμαντα τινά και ελάχιστα αγγεία επέστρεψεν. Την κλοπήν επιστοποίησε και ο Γερμανός ταγματάρχης αρχαιολόγος vonSchonebeckκαι την ωμολόγησεν εις τον διευθυντήν της Αρχ)κής Υπηρεσίας Καθηγητήν κ. Κεραμόπουλλον, παρουσία και του αρχαιολόγουKraiker.Αμφότεροι εβεβαίουν την 18 Σεπτεμβρίου 1941, ότι θα φροντίσουν δια την επιστροφήν των αρχαιοτήτων, ήτις φυσικά δεν επραγματοποιήθη.
Γερμανοί στρατιώται αφήρεσαν αντίγραφα των ειδωλίων των θεοτήτων του υστερομινωικού III ιερού του ανακτόρου της Κνωσού. Η κλοπή εγένετο δια διαρρήξεως του παραθύρου του δι’ ήλων κεκλεισμένου μικρού δωματίου.
ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ
Γερμανοί αφήρεσαν λίθους τινάς εκ του ανακτόρου.
ΓΟΡΤΥΣ
Εξηφανίσθη εν άγαλμα νύμφης ή Αφροδίτης (ρωμαϊκής εποχής), εν ανάγλυφον καθημένης γυναικός και επιτύμβιον (ελλην. χρ.) ως και δύο μικραί κεφαλαί. Πιθανός υπεύθυνος ο στρατηγός Ringel.
ΦΑΙΣΤΟΣ
Γερμανοί στρατιώται της φρουράς Αμπελούζου εκτελούντες ορύγματα αφήρεσαν είκοσι διάφορα μικρά αγγεία (Μάιος 1942).
Τον Ιανουάριον 1943 εκλάπησαν εξ ενός πίθου της υπογείου αποθήκης, όπου εφυλάσσοντο προς πληρεστέραν ασφάλειαν, 5 ή 6 μικρά αγγεία σημαντικά.
ΠΗΓΕΣ:
Το κεντρικό κείμενο είναι από το βιβλίο : "ΖΗΜΙΑΙΤΩΝΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝΕΚΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΩΝ ΚΑΤΟΧΗΣ" - ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ -ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ - ΑΘΗΝΑΙ 1946 - ΕΚ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ,το οποίο μπορείτε να κατεβάσετε από τηνΑΝΕΜΗ
Οι φωτογραφίες είναι από σχετικά άρθρα στοlifo και στοΕΘΝΟΣ. Επίσης δείτε καιεδώ για το βιβλίο του Γιώργου Λεκάκη (δημοσιογράφος και λαογράφος) -"Αρχαιοκαπηλίες των Γερμανών στην Ελλάδα επί κατοχής"
Read more:http://www.egolpion.com/klopes_arxaiotiton.el.aspx#ixzz3aFXFCudh
